ÇERKES MİTOLOJİSİ, ESKİ ÇERKES DİNİ VE NARTLAR
Karadeniz ile Hazar Denizi arasında uzanan Kafkas Dağları, Deşti Kıpçak düzlükleriyle Ortadoğu arasında doğal bir sınır gibi yükselir. Bu dağ silsilesi, Semavi dinlerin Kafkasya'nın kuzeyine ulaşmasını ve buralarda tutunmasını uzun yüzyıllar boyunca engelledi.

Bir dönem Musevi Hazar Türkleri ile olan ilişkilere bağlı olarak tanıştıkları Yahudi inanışları, Çerkes kavimleri üzerinde herhangi bir etki bırakmamıştır.

Katolik denizciler tarafından taşınan Hıristiyanlığın ise sahil bandındaki topluluklar arasında biraz ilgi görse de herhangi bir cemaat oluşturacak seviyeye ulaşmadığı görülür.

Ortodoks inanışının yayıldığı Gürcü ve Ermeni komşularının aksine Çerkes toplumları, Hıristiyanlığa meyletmemiştir.

Hıristiyanlığın etkisinin Çerkes Paganizmi ve eski Çerkes dinleri içine kısmen hazreti İsa ve Meryem Ana figürlerinin eklenmesi ile sınırlı kaldığı biliniyor.

İslamiyet, sekizinci ve dokuzuncu yüzyılda Arap istilası döneminde Kafkasya’ya taşınmış, Lezgiler, Dağıstanlılar ve Oğuz Türkleri arasında hızlıca yayılmıştır. Çerkesler arasında İslam inanışının bu dönemde pek yayıldığını söylemek mümkün değildir.

Çerkeslerin İslam dinini benimsemeye başlamaları, ancak Osmanlılar’ın Karadenizi tümüyle kontrol altına aldıkları Fatih Sultan Mehmet döneminden sonra başladı.

1578’de bir Kabartey prensinin Müslüman olması, süreci hızlandırdı.

On yedinci yüzyılda bölgeye gelen bir gezgin, halkın çoğunun Müslüman olduğunu, ancak yerel dinlere inanan veya Hıristiyan azınlıklar olduğunu da yazmıştır.

1666 yılında bölgeye gelen Evliya Çelebi ise, Çerkesler’in kendilerine sorulduğunda Müslüman olduklarını söylediklerini anlatır. Ancak İslam dininin namaz ve benzeri ibadet şekillerinin pek bilinmediği ünlü gezginin notlarından anlaşılmaktadır.

On sekizinci yüzyıldan itibaren Ortodoks Rusların bölgede yaptıkları zulümler, Çerkesler arasında İslam inanışının güçlenmesine yol açtı.

Çerkeslerin yakın döneme kadar Ortadoğudan ziyade Kıpçak coğrafyasıyla yakın ilişkiler kurması, bölgede Ural ve Altay kökenli mitolojik inanışların yayılmasına sebep oldu.

Nart adı verilen efsanelerde izleri açıkça görülen Çerkes Paganizminde Asya bozkırlarının ve Sibirya’dan Kuzey Avrupaya yayılan Ural mitolojisinin bariz etkisi vardır.

Viking Mitolojisindeki Tanrı Odin ve Eski Türk Mitolojisindeki Göktengri gibi güçlü bir tanrı motifi görülür.

Çerkes inanışlarında yer alan Taşo isimli Tanrı, yoktan var eden, kimseye ihtiyaç duymayan ve evrendeki herkesi kendisine muhtaç olduğu mutlak bir güçtür.

Çevresinde onun tarafından yaratılmış ve yetki verilmiş başka güç odakları vardır. Ancak bunları Tanrı olarak nitelemek zordur. Daha çok Taşo’nun yaratıp yetki ve güç verdiği varlıklar söz konusudur.

İslamdaki Melek inancını andıran bu inanış sistemi, Türk ve Viking mitolojisine benzerlikler taşır.

Her biri ayrı bir güç odağı olan ve Olimpos dağında yaşayan Eski Yunan ve Roma Tanrılarına benzedikleri ise söylenemez.

Dolayısıyla Çerkes Milli inanışları, Tek Tanrılı özellikler taşımaktadır. Taşo tarafından yaratılıp yetki ve güç verilmiş diğer güçlü varlıkların Tanrı özelliği taşıdıklarını söylemek zordur.

Taşo, evreni bir boşlukta yaratmıştır. Sonrasında yaratılan herşeyin özü aynıdır. Taşo, evreni yaratıp bir döngü oluşturduktan sonra herşey kendiliğinden akan bir döngüye dahil olmuştur. Bu döngünün dışında olan tek güç Taşo’dur. Kurulu düzene sonradan karışmaması bakımından da Taşo ile Göktengri inanışları birbirine benzerlik taşır.

Eski Türk inanışlarında olduğu gibi geleneksel Çerkes Mitolojisinde de kaderci bir anlayış söz konusu değildir.

Çerkes Paganizminde Te biçiminde dikilmiş taşlara ibadet edilir. Bu taşlar, Taşo’yu temsil eder. İnsanlar, bu taşların önünde dua ederken ey güzel tanrı, bizler zavallıyız, gücümüz sadece sana dua etmeye yeter gibi ifadeler kullanır.

Eski Çerkes inanışlarına göre ruhlar, ölmeden önce yaptıkları güzel işlere göre ödüllendirilirdi. Bu nedenle güzel işler yapmış olan ataların öldükten sonra anılması gerekirdi.

Yine Kıpçak bozkırlarından esintiler taşıyan bu atalar kültüne uygun olarak ölü ruhların anılması için kurban kesmek ve şölen havasında yemekli törenler düzenlemek, Çerkes inanışlarının bir parçasıydı.

Öte yandan Antik çağda Yunan tüccarlar ile kurulan ilişkilerin karşılıklı bir etki bıraktığı görülür.

Sözün gelişi, Çerkes Mitolojisinde Yunan orman tanrısı Pan ile büyük benzerlik taşıyan Mezıta isimli bir varlık bulunur.

Çerkes inanışlarında arı biçiminde göründüğüne inanılan Merisse isimli varlık da Yunanca arı sözcüğünden adını almıştır.

Buna karşın Yunan mitolojisinde Zeus’a danışmanlık yapan düzenbaz Prometus’un Kuzey Kafkasyadaki Elburuz dağına zincirlendiği görülür.

Dolayısıyla Çerkes Mitolojisinin tarih öncesi kültürler bakımından Ural ve Altay inanışlarından beslendiğini ancak antik Yunan inanışlarından da etkilendiğini söyleyebiliriz.

Geleneksel Çerkes dini, sonsuz güce sahip bir Tanrıya ve insan ruhunun ölümsüzlüğüne dayanır. Tanrı Taşo tarafından önemsiz görülen bazı ayrıntılardan sorumlu olarak yetki verilen varlıklar, dua edilirken aracılık yapan ve tanık gösterilen özel ruhlardır.

Dua ve ibadetler, Çerkes mitolojisinin ayrılmaz bir parçasıdır.

Çerkes Mitolojisine göre ölüler, yüksek yerlere gömülürdü.

Özellikle yıldırım çarpması gibi beklenmedik biçimde gelen ölümlerde tabuta konan cenazeler, yüksek ağaçlara asılırdı.

Bu şekilde ölenlerin aziz olduğuna inanılırdı.

Cenazenin ardından üç gün süreyle cesedin asılı olduğu ağacın altında kurban kesilir, fakirlere yemek dağıtılır ve cenaze dansı yapılırdı.

Cesedin tamamen çürümesine kadar her yıl dönümünde bu merasim tekrarlanırdı.

1427’de bölgeden geçen bir Alman gezgin, bu geleneklerin halen güçlü biçimde yaşadığını not etmiştir.

On yedinci yüzyılda bölgeden geçen Evliya Çelebi de bu geleneğin sürdüğüne tanık olmuştur.

Evliya Çelebi’nin hikaye anlatıcı olarak isimlendirdiği bir şaman tarafından ölen kişinin başucunda ayinler yapıldığı ve merhumun tabuta konarak büyük bir ağacın dalları üzerine yerleştirildiği kayıtlara geçmiştir.

Ortaçağda bir dönem Mısır’da hükümdar olan Çerkes kökenli Memluk Sultanı Berkuk, İslam geleneklerine göre gömülmüştür. Ancak toprağa verilmeden önce konulduğu tabut, Çerkesler tarafından caminin tavanına asılmıştır.

Çerkes mitolojisinin hayat bulmuş şekli, hiç kuşkusuz nart adı verilen halk destanlarıdır.

Kuzey Kafkasyada yaşayan Müslüman halklar arasında nesilden nesile anlatılan kahramanlık destanlarından oluşan bu öyküler, Dağıstan’dan Kırım’a kadar olan bölgedeki tüm toplulukların milli hafızalarından izler taşır.

Öykünün geçtiği dönemde tüm Kuzey Kafkasya halkları, tek millettir. Kendilerini Nartlar olarak isimlendiren bu milletin yaşadığı mitolojik kahramanlık öykülerinden oluşur. Nart sözcüğünün Kavimler Göçü döneminde bölgeye gelen Avarlar ve diğer Orta Asya boylarında “kahraman” anlamına geldiği, Moğolca’da ise “güneşin çocukları” anlamına geldiği biliniyor.

Nart destanları, 8 cilt halinde 26 bölüm ve 700 metinden oluşur.

Destanda çok sayıda erkek ve kadın kahramanın adı geçer. Ayrıca tanrı ve yarı tanrı biçimindeki varlıklar, göğsünde kılıç taşıyan orman adamları, cüceler, büyücüler, periler, ejderhalar, kahinler, devler, define bekçileri gibi masal kahramanları yer alır.

Ölüler ülkesi, hortlakların memleketleri gibi mitolojik coğrafyaların anlatıldığı öykülerde serüven peşinde koşan kahramanlar, örnek alınması gereken davranışlar sergiler. Hatalarından dersler çıkartır.

Doğaüstü güçler taşıyan varlıklar, sadece büyücüler ve bilge kişiler tarafından bilinen zayıf noktaları öğrenildikten sonra yenilebiliyordu.

Nart destanlarında adı geçen belli başlı kahramanlara birer paragraf açalım.

Satanay ya da Seteney, Nartların kraliçesidir. Babası güneş, anası aydır. Doğa üstü güçleri vardır. Geleceği bilir, sihir yapabilir, insan ya da hayvan şekline bürünebilir. Nart halkı, onu sever ve sayar.

Örüzmek ya da Vurzamak, Nartların hakanıdır. Satanay’ın kocasıdır. Türk destanlarındaki gibi Tepegözü öldürmüştür. Ayrıca Nart ülkesinde kuraklığa sebep olan kına sakallı kızıl Puk isimli bir yaratığı ortadan kaldırmıştır. Eski Türkçe’de Irmağın Beyi anlamına gelen Örüzbeg sözcüğünden türediği düşünülmektedir.

Sosruka, babası sıradan bir çoban olduğu halde annesi Nart kraliçesi Setenay’dır. Ancak Sosruko’nun dünyaya gelmesi, bir kadınla erkeğin sıradan ilişkisiyle olmamıştır. Çoban, dere kenarında çamaşır yıkayan Setenay’ın güzelliği karşısında çarpılır. Ona isabet eden aşk oku Setenay’ın üzerinde oturduğu taşa çarpar ve kor haline dönüşür. Kraliçe, şaşkınlıkla taşı bir demirciye götürür. Aslında bir tür şaman olan demirci, dokuz ay on gün sonra taşı kırar, içindeki erimiş parçaya insan şekli verir. Bir maşa ile suya tutarak sertleştirir. Sosruka, bu nedenle demir gibi bir bedene sahiptir ve maşanın tuttuğu dizleri hariç vücuduna kılıç işlemez. Ayrıca büyü yapmasını bilir ve ona akıl veren konuşan bir atı vardır.

Peterez, öfkeli bir karakterdir. Annesi Nart kraliçesidir. Babası, henüz Peterez annesinin karnındayken öldürülür ve bedeni vahşi hayvanlara yem edilir. Bu nedenle anne karnındayken intikam yeminleri eder. Nartlara ateş ve darı tohumunu getiren Peterez, babasının intikamını büyük bedeller ödeterek alacaktır.

Bu karakterler dışında Nart öykülerinde sözü geçen savaş, bereket, demir, yıldırım, adalet, fırtına, ırmak, deniz, av, cesaret, doğruluk, bal, orman, çoban gibi birçok kavram ve doğa olayı ile bağlantılı kutsal varlıklara rastlanır.

Nart öyküleri, Çerkes Mitolojisinin ve pagan kültürünün çok geniş bir özeti gibidir.

Dünyanın en eski halk edebiyatı örneklerinden olan nart destanları, bir yönden Türk masallarına ve Dede Korkut öykülerine benzerken diğer bir yönden ise eski Yunan mitolojisinden esintiler taşır.

Kültürel etkileşimle gelen bu öyküler, Ortadoğu ve Kafkas masallarındaki Kaf Dağının kendine özgü mitolojik havasından günümüze kadar süzülerek gelen muhteşem eserlerdir.


Akın Üner

Zaman Mekan Makinesi
URARTULAR, HURRİLER ve METANNİLER KÜRTLERİN GENETİK ATALARI MI? Zeki Müren Yaşasaydı ve Selanik Türküsü'nü Okusaydı Hadise, Çarşamba'yı Sel Aldı Türküsü'nü söylerse! ASTROLOJİ BİLİM DALI MI? ASTROLOG MICHAELA ASTRO İZMİR VE MALATYA DEPREMLERİNİ TARİHİYLE NASIL BİLDİ ÇERKES MİTOLOJİSİ, ESKİ ÇERKES DİNİ VE NARTLAR Şiir Gibi Şehir: Varna TÜRKLERİN KUZENLERİ: MACARLAR, FİNLANDİYALILAR, ALMANLAR VE KELTLER TARİHİ VE KÜLTÜRÜYLE ÇERKESLER, DÜNYA HALKLARI 5. BÖLÜM DÜNYA HALKLARI 4. BÖLÜM: ÇİNGENELER (ROMANLAR) DÜNYA HALKLARI, 3. BÖLÜM: LAZLAR DÜNYA HALKLARI, 2. BÖLÜM: GÜRCÜLER DÜNYA HALKLARI, 1. BÖLÜM: TÜRKLER Kudüs: Mitolojilerin Savaştığı Şehir TÜRKLERİN KAYIP 500 YILI (MS 48, MS 552) ŞEHİR GEÇİŞİ HİZMET SINIFINDAKİ YOLLARDA YAN YOL KATILIMLARINDAN KAYNAKLANAN SORUNLARIN ÇÖZÜMÜNE BİR ÖNERİ Arap kökenli göçmen Akadlar, Sümer Uygarlığını nasıl ele geçirdi? İlk Yunan Parlementosu: Anabolu (Nafplion) Ağa (Vouleftikon) Camii Nedenleri Sonuçları ve Çözüm Önerileri Bağlamında Akran Zorbalığı: Bir Olgubilim Çalışması Ortaokul Öğrencilerinde Problemli İnternet Kullanımı İle Öz-yeterlik Arasındaki İlişkide Yaşam Doyumunun Aracı Rolünün İncelenmesi Arnavut Halk Destanı ve Türkülerinde İstanbul BELEDİYE KAVRAMI VE BELEDİYECİLİK ANLAYIŞININ GELİŞİMİ VE CUMHURİYET ÖNCESİ TÜRKİYE’SİNDE TAŞIDIĞI ANLAM HUN KAĞANLARININ ÇİNLİ HATUNLARI LAİKLİK KAVRAMI ve DÜNYADAKİ GELİŞİMİ BİLİNEN İLK TÜRK MİLLİYETÇİSİ HÜKÜMDAR: HUN KAĞANI Çİ Çİ SAKALARIN VE İSKİTLERİN GİZEMLİ TARİHİ RUS İSTİHBARAT BELGELERİNE GÖRE BALKAN TÜRKLERİ'NİN KÖKENLERİ HIUNG-NU VEYA ASYA HUNLARI'NA DAİR Anadolu'nun Unutulmuş En Eski Üç Uygarlığı: Hattiler, Hurriler ve Luviler AŞİNALAR'IN GERÇEK TARİHİ BURSA DEPREMİ, BİZANS DÖNEMİNDEN GÜNÜMÜZE BURSA'NIN FAY HATLARI İLE SINAVI, 1855 VE YENİ KEŞİF Proto Çerkeslerin, Proto Gürcülerin, Proto Lazların, Proto Türklerin, Proto Keltlerin ve Trakların Genetik Akrabaları olarak İSKİTLER, KİMMERLER ve SARMATLAR Ukraynalı Astrolog Çiftten Rusya Dağılacak Kehaneti ŞAMAN SELENGE: TÜRK MİTOLOJİSİNDE TENGRİ VE YARADILIŞ KARADENİZİN EN GÜÇLÜ 5 AİLESİ İNGİLİZ METAFİZİK İSTİHBARAT TEŞKİLATI MI-X TÜRKİYE KUZEY LÜBNAN'A GİRECEK! Hun Türklerinde Ölüm Maskeleri İslam Öncesi Dönemde Kurban İTTİHATÇILAR MASON MUYDU? Şaman Selenge Ne Dediyse O! Avrupa Parlamentosu Seçimlerini Bildi MICHAELA ASTRO İLE DİŞİL ENERJİ SEANSI TÜRK İNANIŞLARINDA TENGRİ VE ZAMAN KAVRAMI ÜSKÜDAR KAHİNİ ÖZGÜR ÖZEL, ANKARA VE ANAYASA ANAHTAR KELİMELERİYLE İSTİHAREYE YATTI KİM BU KARAMANOĞULLARI? KONYA 1261, ANADOLU SELÇUKLULARI BEYLİĞİ NEDEN TANIDI? ZAMAN YOLCUSU ZAMİRA MICHAELA ASTRO: 2025 HERHANGİ BİR YIL DEĞİL, MÜTHİŞ KEHANETLER, HERŞEY KOÇ DOLUNAYI İLE BAŞLAYACAK KÜLTİGİN'İN YUĞ TÖRENİ YOUTUBE'DA! Almanlar'ın 2700 Yıllık Tarihleri Elazığ'da Cin Çarpması İddiası Şaman Selenge 2025 Kehanetlerini Zaman Mekan Makinesi'nde Açıklıyor Oğuzların Kökenlerine Dair 4 Farklı Tarih Tezi 2026'DA HİDROJEN BOMBASI ATACAKLAR, AZERBAYCANLI KAHİN NADİM ALIXANOV'UN 3. DÜNYA SAVAŞI KEHANETİ GÜZEL ASTROLOG MICHAELA ASTRO'NUN YEREL SEÇİM KEHANETLERİ: İSTANBUL, ANKARA, İZMİR, BURSA VE ANTALYA Karamanoğulları Beyliği ve Hanedan Ailesinin Kökenleri EMEKLİLER! Yapay Zeka ile Tarkan'a Selanik Türküsü Söylettiler! KIZIL DELİ KAHİN'İN ERZİNCAN ALTIN MADENİ KEHANETİ GERÇEKLEŞTİ, PEKİ KİM BU X KAHİNİ? KOSOVA SAVAŞI'NI BAŞLATAN AŞK EYÜPSULTAN VE SAMSUN'DAKİ ÖĞRETMEN CİNAYETLERİNİN BİLİNMEYEN YÖNLERİ MÜTHİŞ MANSUR YAVAŞ VE YUSUF HALAÇOĞLU KEHANETİ GÜZEL ASTROLOG MICHEALA ASTRO: AZRA, SERTAP ERENER VE GEZERAVCI! Mevlana ve Yasak Aşk FATİH SULTAN MEHMET'İN HAREMİNDEKİ PONTUS PRENSESLERİ Sürmeli Kadın'dan Zeus Baharı Uyarısı