Günümüzde bağımsız Azerbaycan Cumhuriyetinin yanı sıra İran sınırları içinde bulunan Güney Azerbaycan bölgesinde Türk toplulukları yaşamaktadır.
Nüfusu yaklaşık 10 milyon olan Azerbaycan Cumhuriyeti’nde nüfusun yüzde 94’ü ana dil olarak Azerbaycan Türkçesi konuşmaktadır.
Güney Azerbaycan’da ise çeşitli kaynaklara göre farklılık göstermekle birlikte 11 milyon ile 18 milyon arasında Azerbaycan Türkü yaşamaktadır.
Bölgede proto Türklerin varlığı konusunda tarihçilerin uzlaşamadıkları tezler bulunmaktadır.
Milattan önce sekizinci yüzyıldan itibaren Kafkasya’da boy gösteren Kimmerler, İskitler ve Sarmatlar gibi uygarlıkların Proto Türk ya da İran kökenli olduklarını savunan farklı tarihçiler bulunmaktadır.
Buna karşın kavimler göçünün yaşandığı milattan sonra dördüncü yılyıl sonlarından itibaren bölgeye gelen Hun, Hazar ve Sabir kökenli toplulukların Türk kökenli olduklarına şüphe yoktur.
İlerleyen yüzyıllarda Peçenekler, Avarlar ve Kumanlar gibi Kıpçak boylarından bölgeye gelenler olmuştur.
Arap akınları döneminde İslam dini Kafkasyada yayılmaya başlamış ve Müslüman topluluklar, gittikçe Türk İslam kimliği üzerinde birleşmeye başlamıştır.
On birinci yüzyılda bölgeye gelen Selçuklular, yörenin Türkleşmesini pekiştirmişlerdir.
Moğol istilası döneminde Oğuz Türklerinin kalabalık boylar halinde Azerbaycan’a geldikleri görülür.
Osmanlı padişahı Yavuz Sultan Selim ve sonrasında Alevi Türkmen boylarından bir kısmı Anadolu’dan Azerbaycan’a göç etmişlerdir.
İran ve Kafkasyada kurulan Timur İmparatorluğu, Safeviler, Karakoyunlular, Akkoyunlular ve Kaçar Devletleri bölgede kurulan ve birbirinin devamı olan Türk devletleridir.
Azerbaycan Türkleri, kuzeyden bölgeye gelen Kıpçak ve güneyden gelen Oğuzlar ve diğer Türk halklarının kaynaşmasıyla oluşmuştur.
Dil, din ve kültür yönünden komşu Fars ve Kafkas milletleriyle etkileşim söz konusudur.
Onsekizinci yüzyıldan itibaren bölgedeki Osmanlı İran güç mücadelesine Rusların dahil oldukları görülür.
Osmanlıların ve İranlıların giderek güç kaybetmesine karşın Rus baskısının artması, Azerbaycanın kaderini etkilemiştir.
1828’deki Türkmençay anlaşması ile günümüzdeki Azerbaycan topraklarının tamamı Rusyanın eline geçti.
Kuzey Azerbaycan ile Güney Azerbaycan, yaklaşık 200 yıldır birbirinden ayrılmış durumdadır.
Birinci Dünya Savaşı yıllarında kurulan Azerbaycan devleti, Rusya’daki siyasi gelişmeler nedeniyle 1920’den itibaren Sovyetler Birliğinin bir parçası haline geldi.
Güney Azerbaycan, ikinci dünya savaşı sonrasına kadar Rusya etkisinin hissedildiği özerk bir dönem yaşadı. Ancak Soğuk Savaş döneminde İran’ın batının desteğiyle bölgede tam kontrolü sağlamasıyla Rus etkisi sona erdi.
Kuzeyde ise 1980 li yılların sonlarında Sovyetler Birliğinin dağılmasıyla birlikte 1991 yılında Azerbaycan bağımsızlığını ilan etti.
Bağımsızlık sonrası Karabağ bölgesindeki etnik kargaşaya bağlı olarak Azerbaycan ile Ermenistan arasında çıkan çatışmalar savaşa dönüştü.
Ermeniler, Azerbaycan topraklarının bir bölümünü işgal ederken soykırım uyguladılar.
Savaş koşulları ve ekonomik sıkıntılar nedeniyle doksanlı yıllar sürekli kargaşa içinde geçti.
Darbe girişimleri ve Rus işgalinin ardından Sovyetler Birliği döneminden beri ülkede etkili bir siyasi aktör olan Haydar Aliyev kontrolü sağladı.
2003 yılında onun ölümünden sonra başa geçen oğlu İlham Aliyev, denge politikalarına ağırlık verdi.
Rusya ile olan ilişkilerini bozmadan Türkiye ve Kazakistan üzerinden Türk dünyasıyla, İsrail üzerinden batı dünyasıyla ilişkilerini geliştiren Azerbaycan ekonomik olarak güçlenmeye başladı.
2020’li yıllarda dünyanın Ukrayna savaşı ile meşgul olmasını fırsata çeviren Azerbaycan, Ermenistan’a karşı giriştiği ikinci Karabağ savaşından zaferle ayrılarak kaybettiği toprakları geri almayı başardı.
Bütün bunlar olurken Güney Azerbaycan ise koyu molla rejiminin hüküm sürdüğü İran topraklarında dışa kapalı bir hayat sürmeye devam etti.
Bugünkü Dünya Halkları belgeselimizde Azerbaycan Türkleri’nin tarihi hakkında kısa bilgiler verdik.
Ayrılırken Popüler Tarih youtube kanalımıza abone olduğunuz için teşekkür ediyoruz.
