Kendilerini Nohçi veya Nohço adıyla ifade eden Çeçenler, Kafkasya’nın kuzey doğuiç kesimlerinde, Sunya ve Argun ırmakları civarında yaşayan Kafkasya’nın özgün halklarından birisidir.

Rusya’ya bağlı Çeçenistan özerk bölgesi, on üç bin üçyüz kilometre kare yüzölçümü ve bir milyon beşyüz bin nüfusu bulunan bir ülkedir. Kuzey ve doğuda Dağıstan, batıda İnguş Cumhuriyeti ve Kuzey Osetya, güneyde ise Gürcistan’la çevrilidir.

Çeçen sözcüğüne ilk olarak sekizinci yüzyıldaki Arap kroniklerinde rastlıyoruz. Rus kaynaklarında ise 1692’den itibaren bu isim kullanılmaktadır.

Komşu Çerkes dillerinde “at görüren” anlamına gelen Şı Şen sözcüklerinden geldiği, “atla savaşmaya giden” anlamını taşıdığı söylenmektedir.

Çerkes folklorunda önemli yer tutan şeşen dansının da köklerinde bu ismin yer aldığını söyleyen araştırmacılar bulunmaktadır.

Çeçenler ve Çerkesler arasında etnik farklılıkların yanı sıra komşuluk ve ortak tarihe dayanan kader birliği nedeniyle benzerlikler olduğunu söyleyebiliriz.

Çeçen milliyetçileri kendi kökenlerini Urartulara dayandırıyor olsalar da bu konuda ikna edici bilimsel kanıtlar yoktur.

Büyük olasılıkla diğer Kuzey Kafkasya halkları gibi, Çeçenlerin de kökenleri Kimmerler, İskitler, Sarmatlara uzanmaktadır.

Kavimler Göçü döneminde bölgeye gelen Kıpçak boyları ve özellikle Avarların Kafkasya’da iz bıraktığı biliniyor.

Arap akınları, Hazarlar ve Moğol istilası döneminde dağlık bölgelerde kimliklerini korumayı başardıkları anlaşılıyor.

Çeçenler ve yakın akrabaları İnguşların ortak atalarının on altıncı yüzyıla kadar dağlık bölgelerde yaşayan Nah boyları olduğu biliniyor.

Öncesinde yerel inanışların güçlü olduğu Çeçenlerin yerleşik düzene geçmeleriyle birlikte Müslümanlık kök salmıştır.

Çeçenler, on sekizinci yüzyıldan itibaren başlayan Rus işgaline karşı çok güçlü bir direniş göstermişlerdir.

Bu direnişin bedelini soykırımlar, zorunlu göçler ve asimilasyonlar ile ödemeyi göze almışlardır.

Şeyh Şamil, tüm Kafkasya Müslümanları gibi Çeçenler için önemli bir milli kahramandır.

Zorunlu göçler nedeniyle Türkiye, Ürdün, Suriye, Kazakistan ve Gürcistan’da önemli bir Çeçen nüfus yaşamaktadır.

Ayrıca Rusya ve Azerbaycan’da Çeçenlerin bireysel göçler nedeniyle varlıkları söz konusudr.

Çeçenistan, Sovyetler Birliğinin dağılması sonrası bağımsızlık ilan etmiş olmakla birlikte bu girişim, Rusya tarafından 1994 ile 1996 yılları arasında kanlı biçimde bastırılmıştır.

Çeçence, Nah halkının ana dilidir. İnguşça ve Batsoy dilleri ise Çeçence ile yakın akrabadır.

Bununla birlikte Çeçenlerin bir çoğu çift dil konuşur.

Çeçenistan’da ve Rusya’daki Çeçenlerin arasında ikinci dil olarak Rusça yaygındır.

Türkiye’de Çeçence bilenlerin sayısı giderek azalmıştır. Ürdün ve Suriye’deki Çeçenler arasında Arapça ikinci dil olarak gelişmiştir.

Çeçence’nin Hint Avrupa dil ailesi ve özellikle Farsça ile benzerlikleri olduğu kadar Avarca gibi Kıpçak izleri taşıyan Dağıstan dilleriyle çok yakın bağları söz konusudur.

Çeçen kültürü, Dağıstandaki Kalmuklar, Avarlar, Lezgiler gibi halklar ile Çerkesyadaki topluluklar arasında bir geçiş özelliği taşır.

Çerkesler arasında yaygın olan Nart Destanları Çeçenler tarafından saygı görmektedir. Ancak Çerkeslerdeki kastlara dayanan yapı Çeçenlerde zayıftır.

Ayrıca kabul gören genel görüş, Çeçenlerin daha sert görünümlü, kavgacı ve ön yargılı bir karakter taşıdıkları biçimindedir.

Geniş ve çok çocuklu aile yapısı verdır ve büyüklere çok değer verilir.

Gelin kızlar, uzunca bir süre geldikleri evde konuşmazlar ve dillerinin açılması için kendilerine değerli bir hediye verilmesini bekler.

Çeçenler koyu Sünni inanışına sahiptir ve tarikat yapılanmaları güçlüdür.

Ancak buna rağmen kadınlar, geleneksel olarak yüzlerini kapatmazlar.

Çeçenistan ekonomisinde petrol önemli yer tutar. Bunun dışında tarım ve hayvancılık, ülkenin ana geçim kaynakları arasında gösterilir.

***

Asya Balkan Stratejik Araştırmalar Merkezi tarafından hazırlanan Dünya Halkları Serisinin yedinci bölümünde Kuzey Doğu Kafkasyanın Müslüman topluluklarından birisi olan Çeçenlerden söz ettik.

Yeniden görüşmek dileğiyle, tüm dünyaya barış ve esenlikler diliyoruz.